Баба шулпасының шулпасы

Татарстанда сөтнең сатып алу бәяләре кискен түбәнәю соңгы көннәрдә зур шау-шу кубарды. Эш шуңа барып җитте: Россиянең Авыл хуҗалыгы министрлыгыннан Казанга кисәтү ясадылар, сөтнең сатып алу бәясе Россиядәге уртача бәядән (килограммы - 25 сум) түбәнрәк булмасын, диделәр.

Бездәге белгечләр сөт җитештерүче хуҗалыкларга кыйммәтле киңәшләр бирү белән чикләнәләр әлегә: "Сөт­нең үзкыйммәтен тү­бәнәйтегез", - диләр. "Ватаным Татарстан" хәбәрчесе карады: бөтен Россия күлә­мендә сөтнең үзкыйммәте объектив рәвештә күтәрелә. Үзкыйммәтне төшереп була, билгеле, тик ул чакта инде сөт түгел, сөт кушылган су барлыкка киләчәк. Кайбер авылларда фермада эш­ләү­челәр, коры сөт урлап кайтып, сөт ясап, сөт җыючыга тапшыра башлаганнар, ди­гән хәбәрләр дә килеп иреште. Монысы инде баба шул­пасының шулпасы була, аптыраган авыл шундый креатив белән сыйларга омтыла шәһәр кешесен. Сүз сөт җитештерү һәм куллану буенча Россиядә лидер булган төбәк турында бара. Шуңа күрә сөт трей­дер­ла­рының һәм эшкәртүче­ләр­нең сөткә бәяне төшерүен республика икътисадына җитди кизәнү дип аңларга кирәк. Хәтта элек уңышлы гына эшләгән хуҗалыклар да бүген хезмәт хакы түли алмый, килеп туган вәзгыять дәвамлы булса, без аларның банкротлыгын күрәчәкбез.

Менә шунда инде чиновниклар көйләргә алынмаган вәзгыятьне базар көйли баш­лаячак: сыерлар­ның баш саны кискен кимия­чәк, сөткә бәя рентабельлек дә­рәҗәсенә җитеп күтәре­ләчәк. Сөткә бәянең түбә­нәю­ен җирле инвесторлар чит илдән күпләп коры сөт кертү белән аңлаталар. Рос­сиякүләм мәгълү­мат­ларны карадым: чынлап та, коры сөт импортлау кискен темп­лар белән арткан. Ди­мәк, болай да инде ки­бет­ләрдә сөт урынына баба шулпа­сының шулпасы сатыла. Татарстан сөт саву рейтингында да, товарлыклы сөт җи­тештерү рейтингында да бү­ген Рос­сиядә беренче урында тора.

Шулай булгач, уйлап карагыз: читтән кертелгән коры сөт кирәкме безгә? Без­дә сөт күп итеп җитеште­релеп кенә калмый, күп кулланыла да. Республикада җан башына бер елга 361-364 килограмм сөт куланыла, бу тәкъдим ител­гән нор­маның 111-112 процентына тигез. Чагыштырыйк: табигать шартлары уңай булу сәбәпле, сөтнең үзкыйммәте түбән булган Краснодар краенда җан башына кулланылган еллык сөт күләме - 223,6 килограмм, норманың 69 проценты гына. Элек-элек­тән сөт җитештерүче төп тө­бәк­ләрнең берсе булып саналган Кострома өлкә­сендә сөт куллану норманың 61 проценты күләмендә генә. Җи­тештерү рейтингында да, куллану рейтингында да беренче урында торган төбәктә сөт җитештерү объектив рә­вештә рентабельле булырга тиеш.

Базарның кагыйдәсе шундый. Ләкин чынбарлык безнең бу кагыйдәдән тайпылуыбызны күрсәтә. Рос­сиянең Сөт җитештерүчеләр союзы төзегән рейтингта (бары тик эре җитештерү­челәрне генә ала, кечерәк хуҗалыклар исемлеккә кер­мәгән) Татарстаннан бары тик бер генә рентабельле хуҗалык бар. Искәртик: Союзмолоко сөт­нең рентабель­леге "кара алтын"га бәяләр бик югары чактагы нефть компания­ләренең рента­бельлегеннән дә югары булырга тиеш дип ассызыклый һәм андый югары нәтиҗәгә ирешкән хуҗалыклар Рос­сиядә бар да. Рейтингның иң беренче баскычында торган "За мир и труд" дип аталган нәсел үрчетү заводының сөт рентабельлеге - 52,7 процент. Икенче урында торучы "Прогресс" нәсел үрчетү заво­ды­ның күрсәткече - 46,8 процент. Болар - көньяк ху­җа­лыклар, шуңа күрә рента­бельлекнең югары булуы аңлашыла да төсле. Тик Владимир өлкәсендәге "Шихобалово" дигән хуҗалыкның да күрсәткече начар түгел - 31 процент. Безнең күрше­дә­ге Киров өлкәсендәге "Красное знамя" хуҗалыгында сөт сату 28 процент рентабельлек бирә. Мари Илендәге "Семеновский" хуҗалыгы 26,1 процентлы рентабельлек белән сата сөтен. Красноярск төбәгендәге "Назаровское" дип аталган берләшмә Себер шартларында сөтнең игелеген 21,3 процент рентабельлек белән күрә. Исемлектә безнең "Ак барс" агрокомплексы да бар, рентабельлеге - 11,3 процент.

Татарстанның сөт җитеш­те­рүче башка эре хуҗалык­лары исемлеккә бөтенләй эләк­мәгән. Димәк, без, сыер­ларның баш санын арттыру белән чамасыз мавыгып, мөһим булган башка нәрсәне - эшләгәннең сәмәне булырга тиеш икәнен онытканбыз. Еллык отчетлар игълан ителеп бетерелгәч, Татар­стан­ның авыл хуҗалыгында рентабельлек мәсьәләсенә без тагын бер әйләнеп кайтырбыз. Әлегә Авыл хуҗалыгы министрлыгына таба борылып, шуны гына әйтик: күп сөт җитештерү аның табышлы булуы белән бергә кил­гәндә генә күңелле.

("Ватаным Татарстан", /№ 10, 24.01.2018/)