“Вай-фай”сыз тормыш ай-һай!

Хәер, моңа әллә ни гаҗәпләнәсе дә юк. Балалар һәм үсмерләр генә түгел, үзебез дә интернет корбанына әйләнеп беттек түгелме? Бала-чага исә замана чиренә тагын да тизрәк бирешә. Югары икътисад мәктәбе үткәргән тикшеренү нәти­җәләреннән күренгәнчә, бүген мәктәптә укучыларның 80 процен­тының социаль челтәрдә кимендә бер сәхифәсе бар. Балалар күбрәк 9-10 яшьтә социаль челтәрләрдә утыра башлый. Моны кәттә санала, дип аңлатканнар. Барыннан да бигрәк, интернетка аралашу өчен керәләр. Виртуаль дуслар арасында мәктәптә яки вузда көн саен диярлек очратучы иптәшләре күбрәк. Сораштыруда катнашкан балалар һәм үсмерләрнең 15 проценты гына “дөнья пәрәвезе”ндә таныш түгел кешеләр белән аралашуын әйткән. Белгечләр тагын бер кызык­лы факт турында әйткән: мәктәп укучыларының 70 проценты социаль челтәрдә үзе турында язарга ашкынып тормый икән. Шуңа күрә балага интернет үз-үзеңне күр­сәтү өчен кирәк дип уйлаучы өлкәннәр, ә әти-әниләрнең күбесе нәкъ шулай фикер йөртүен ассызыклаганнар, ялгыша. Интернет нәрсәсе бе­­лән үзенә тартып тора соң? Аралашудан тыш, му­зыка тың­лау һәм филь­мнар карау мөм­кинлеге дә югары бәяләнә икән. Түбән сыйныфларда укучылар социаль чел­тәрләрдә, гомумән, язмалар урнаштырмый. Алар “лайк” куеп кына фикерен белдерә, ди белгечләр. Малайлар белән чагыштырганда, кызлар интернетка фотоларны ешрак “элә”.

“Баланың күп вакытын “дөнья пәрәвезе”ндә үткәрүе – аны гаеп­ләргә сәбәп түгел, – ди психолог Лилия Мәрдәнова. – Телефонга чумып, еш кына ашау-эчү турында да онытып җибәргән бала-чага әти-әнисенең ачуын китерә. Әмма малай-кызларны сүгәргә кереш­кән­че, моның сәбәпләрен ачыкларга тырышырга кирәк. Элек беренче сыйныфка укырга кергән бала мәктәпкә үзе генә йөрсә, хәзер 12-13 яшьлек үсмерләргә дә өлкән­нәрдән башка урамга чыгарга рөх­сәт итмиләр. Балалар бер-берсенә кунакка сирәк йөри. Әлеге дә баягы, әти-әниләрнең вакыты юк. Ә аралашуга булган ихтыяҗ элек тә, хәзер дә берүк дәрәҗәдә. Шуңа күрә күп вакытын өйдә үткәрүче бала-чага интернетка тартыла да инде. Социаль челтәрдә бер фото урнаштырасың да, дус-ишләреңнән дистәләгән “лайк” җыясың. Виртуаль дөньядан аермалы буларак, чынбарлыкта сине беркем дә бу кадәр мактамый бит. Ә үз-үзеңә игътибарны җәлеп итү теләге балаларга гына түгел, өл­кәннәргә дә хас. Социаль челтәрдә үзең пешер­гән торт фотосын куюга сине уңган хуҗабикә дип атыйлар, яңа тоткан балык белән фото­сурәткә төшәсең дә, шунда ук чын балыкчыга әйләнә­сең. Бала өлкәннәрне күзәтә һәм үзе дә тирә-юньдә­ге­ләрне шаккатырырга тырыша башлый. Виртуаль дөнь­яда гына булса да”.

Һәрнәрсәнең чиге бар, билгеле. Шул исәптән интернеттан файда­лануның да. Өч яшькә кадәр сабыйны компьютер янына якын да ки­термәскә киңәш иткәннәр. Мәктәп­кәчә яшь­тәге балалар әти-әни янә­шәсендә генә интернетта утыра ала. Беренче сыйныфта исә социаль челтәрдә теркәлергә ярый. Алай да, компьютер алдында утырган укучыларны даими күзәтеп торырга  ки­ңәш ит­кәннәр. Интернетта утыручы баланы сиздермәскә тырышып чит­тән күзәтеп маташканчы, ул теркәл­гән социаль челтәрләрдә шәхси сә­хифәгезне булдырсагыз, яхшырак. Ул-кызы­гызның “хат”ларын укый алмасагыз да, ул сезнең якында гына булуыгызны тоячак, ди белгечләр. Балага виртулаь дөнья белән чын­барлык­ның икесе ике нәрсә икәнен төшендерергә, интернеттан янаган куркынычлар турында аңла­тырга тырышырга киңәш иткән­нәр. Төрле спорт түгәрәк­ләренә йөрү дә файдалы. Баланың буш вакыты азрак булган саен, интернет корбанына әйлә­нү ихтималы азрак.

Интернетка бәйлелекнең бил­геләре:

– Буш вакыт чыккан саен, кесә телефонына үрелү.
– Интернет тотмый башласа, шунда ук кәеф кырылу, борчыла башлау.
– Социаль челтәрдәге шәхси сәхифәдә урнаштыру өчен, гел фотога төшү.
– Башка уеннарга караганда, интернетка өстенлек бирү.
– Интернетта утырган вакытны контрольдә тота алмау.

Дамир ФАЗЛЫЕВ, укытучы:

– 10 яшьлек улыма социаль челтәрдә теркәлергә үзем ярдәм иттем. “ВКонтакте”да дуслары белән аралаша, фотолар урнаштыра. Моның бернинди дә начарлыгын күрмим. Иң мөһиме, әти-әниләр вакыт-вакыт баланың интернетта ниләр эшләве белән кызыксынырга тиеш, дип саныйм. Балага “дөнья пәрәвезе”нең зыяны турында аңлаттык. Бер-береңне кимсетергә тырышу, сүгенү сүзләре интернетта гына түгел, чынбарлыкта да җитәрлек.

(“Ватаным Татарстан”,   /№ 56, 20.04.2018/)