«Техниканын тозеклеген тикшеру вакыты житэ».

Техник карауны ел саен уздыру мэжбури чара. Чонки ул РФ хокумэтенен 2013 ел 13 ноябрь конендэ  1013 номерлы карары белэн расланган Кагыйдалэрнен 5 матдэсе «б» пункты белэн беркетелгэн.

Агымдагы елда элеге эш  район жирлегендэ урнашкан авыл хужалыгы берлэшмэлэре арасында югары органнар тарафыннан расланган график нигезендэ, тубэндэ курсэтелгэн вакыт аралыгында башкарылачак:

Карау уткэру урыннары, авылларда алдагы елларда кулланылган мэйданнар. 

Техник карауны уту очен юридик затлар тикшеру органына техниканы хэм тубэндэге документларны эзерлэп курсэтергэ тиеш була:

- техника белэн идарэ итученен мона тиешле документы;

- техниканын  теркэлу таныклыгы;

Элеге курсэтеп утелгэн документлар булмаганда, шулай ук техниканын номер мэгълуматлары   таныклыктагылар белэн  чагышмаганда, элеге чара уздырылмый.

Болардан тыш  карау уздырылучы техникада медицина аптечкасы, хэлэкэт вакытында куелырга тиешле ике берэмлек билге, янгынга каршы сундеру жайланмасы булу мэжбури.

Тракторнын алдында яки артында кин габаритлы техник агрегатлары булганда, анын тубэсендэ сары тостэге ут жайланмасы (мигалка) булуы кирэк. КУН жайланмасы куелган тракторларда, элеге жайланманын терсэклэрендэ «под стрелой не стоять» дигэн язу булырга тиеш.

Моннан тыш тагылма арбаларнын арткы бортларында, элеге арбанын дэулэт номеры зурайтып язылырга тиеш, э ян бортларында «перевозка людей запрещена» язуынын булуы талэп ителэ.

Тракторда хэм тагылма арбада туктап тозэту эшлэре башкарганда анын кузгалмавын тээмин итуче башмакларнын булуы  мэжбури эйбер.

Карау узарга килгэн техник берэмлек чиста булырга, эгэр инде озак вакытлар эшлэп тосен югалткан икэн ул таныклыгында язылган тоскэ буялган булырга тиеш. Завод хэм двигатель номерлары булучы урыннардагы язулар остэмэ буяулардан хэм башка катнашмалардан чистартылган, андагы саннар чагыштыру очен ачык куренергэ тиеш.

Техник берэмлеккэ аны житештеруче тарафыннан куелган барлык тор приборлар техник куркынычсызлык жайланмалары тозек хэм эш халэтендэ булырга тиешле. Тышкы яктан, аерым алганда бау белэн тартып кабызылучы тракторларда, бу эшне башкарганда хэлэкэт булмасын очен куелган тапшыру тартмасыннан кабызу жайланмасынын магнетосына сузылган чыбыкнын булуы хэм эшлэве мэжбури.

Башка еллардан аермалы буларак, агымдагы елда карау уздыру вакытында техниканын руль идарэсендэге бушлыгы (люфт), тормоз состемасынын тиешле тэртиптэ эшлэве, двигатель эшлэвеннэн чыгучы тотеннен  зыянлы яки зыянсыз булу курсэткеченен нинди булуы  «ОХТА 01Д» маркалы  диагностика приборы ярдэмендэ тикшерелэчэк. Тагылма арбаларда булган тормоз системаларын тозеклэндеру мэжбури чара. Мисал очен безнен жирлектэ кин таралган 1ПТС-9 маркалы хэм шуна охшаш арбалар, тормоз системалары хава кудыру юлы белэн эшли. Бу тор арбаларнын техник карау вакытына тормоз системаларынын тозек булуы мэжбури.  Тозек булмаган очракта аларга техник карау уздырылмаячак. Чонки элеге тор арбалар узлэре дэ зур авырлыкта, йок тояучэнлеклэре дэ югары берэмлеклэр белэн исэплэнэ хэм нэтижэдэ аны тагып эшлэуче техникага  зур кулэмдэге авыр техник берэмлек белэн эшлисе була. Хужалыкларда мондый тор арбаларны тагып эшлэче МТЗ-1221, Т-150К маркалы тракторларнын уз тормоз системалары гына, бу арбалар белэн йок ташыганда аларнын куркынычсызлыгын берничек тэ гарантиялэми. Моннан тыш безнен район жирлегендэге таулы, ерганаклы рельефны да исэпкэ алсан, элеге тор арбаларны тормозсыз куллану – жавапсызлыкнын сонгы ноктасы була.

Техниканы мэжбури иминиятлэштеру полисы (ОСАГО)  ана техник карау узып бу хакта таныклык алганнан сон гына бирелэ. Лэкин элеге чара полиссыз йоруне рохсэт итми. Трактор хэм башка узйорешле машиналарны эксплуатациялэу вакытында анын булуы мэжбури. Ул булмаган очракта РФ Административ хокук бозулар Кодексынын  12.37 матдэсе 2 булегендэ каралган хокук бозу барлыкка килэ хэм хокук бозучы узе очен  800 сум кулэмендэ  штрафка тартылу момкинлеген тудыра. Нэтижэдэ элеге фактор хэр  эйбернен тиешле вакыт аралыгында утэлуе кирэклеген искэртэ. Моны трактор хэм башка техника белэн идарэ итуче шэхеслэр хэрдаим истэ тотарга тиеш.

Болардан тыш 2018 елнын 1 апреленнэн  РФ юл хэрэкэте кагыйдэлэренэ  кергэн узгэрешлэр нигезендэ, техниканы эксплуатациялэуче шэхеснен уз янында уткайтаргыч сызыклы киеме (жилеты) булырга тиеш. Чонки тэулекнен карангы вакытында, юл ослегендэ техника янында нинди дэ булса хезмэт башкарганда, аны эксплуатациялэуче шэхеснен остендэ элеге киемнен булуы мэжбури.   

Югарыда курсэтелгэн шартлар  утэлсэ трактор хэм узйорешле башка машиналарга техник карау узганлыкка таныклык бирелэ. Утэлмэсэ аерым тор акт тозелэ хэм кабат узасы була.

Трактор хэм узйорешле машина белэн иарэ итуче шэхес,  узенэ беркетелгэн тезниканы эксплуатациялэу вакытында, анын тозеклегенэ, янында булырга тиешле документларнын: тракторчы таныклыгы, тракторнын хэм тагылма арбаны регистрациялэу таныклыгы хэм аларга техник карау узган таныклыклар, иминиятлэштеру полисы  барлыгына тулысынча жавап бирэ. Чонки ул шунсыз юлга чыгарга тиеш тугел. Э торле формадагы оешма яки ширкэт житэкчелегенэ  бу эзлеклелене булдыру шулай ук мэжбури. Курсэтеп утелгэн чаралар утэлмэсэ, техника белэн идарэ итуче шэхестэ, аны бу эшкэ кушучы вазыйфадагы зат та, монын утэлешен кузэтчелек итуче  органнар тарафыннан жэзага тартылырга момкиннэр. 

Югарыда санап утелгэн чараларнын нинди сыйфат белэн утэлуе, ширкэт белэн идарэ итуче житэкченен элеге  тор юнэлеш эшчэнлегенэ ничек каравыннан тора. Эгэр житэкче бу эшчэнлекне тиешенчэ оештырырга тели икэн, мона финанс момкинлеклэре дэ табыла, эш тэ тиешле дэрэжэ дэ оештырыла, нэтижэ дэ яхшы була.

Бу сузлэрнен куктэн алынмаганлыгын исбатлау очен бер генэ мисал.

Шэтке авылында урнашкан «Агролак» ширкэте 2015 елда уз эшчэнлеген башлап жибэргэндэ, ана хэтле бу урында торле форма хужалык  эшчэнлеге алып барып караган  ширкэтлэрдэн калган, 2009-2015 еллар аралыгында рэсми теркэугэ дэ куелмаган техник молкэтне кабул итеп алганда, аларнын техник торышы гади телдэ эйткэндэ «кызыгырлык» тугел иде. Э инде 2020 елнын язында, 25 март конендэ бу ширкэттэ районнын барлык житэкче хэм инженер-техник хезмэткэрлэрен жыеп, андагы техниканын эшкэ эзерлегенэ еллык кургэзмэ техник карау уздырылды. Телэп, кызыксынып караган кешелэр курделэр, мондагы техника элеге чарага бик яхшы эзерлэнгэн иде. Монын шулай икэнлеген элеге чарада катнашкан район башлыгы Н.Н. Хажиповта билгелэп узды. Бу техник карау сонгы 5 елда район жирлегендэ булган мондый чараларнын ин яхшысы иде. Шунсында ассызыклап утэргэ кирэк, ширкэттэ булган 2 ПТС-4 маркалы 7- берэмлек арбанын элеге вакытка 6 - берэмлегендэ, 85 % ны тэшкил итэ, тормоз системасы тозек хэлгэ китерелгэн иде. Мона хэтле  исэ мондый тор арбаларнын 1 сендэ генэ тормоз системасы бар иде.  Бу саннар башка хужалык житэкчелэрендэ кызыксындырыр дип ышанып каласы килэ.

Мэкалэнен кереш олешендэ билгелэп утелгэн «трактор, узйорешле машиналар хэм   аларга тагылма прицепларны куллану вакытында кешелэр сэлэмэтлегенэ хэм аларнын милкенэ зыян китермэу тора» дигэн сузлэрнен, ни дэрэжэдэ кыйммэтле икэнлеген анлату максатында, Республикада 2020 елнын январь-декабрь айлары вакыт аралыгында, трактор хэм башка тор узйорешле машиналар белэн идарэ итучелэрнен гаебе белэн, 42 – берэмлек юл-транспорт халэкэтендэ: 10 – берэмлек кешенен улуен, 54 – берэмлек кешенен  торле авырлыктагы имгэнулэр алуын, мисалга китеру урынлы булыр. Болар арасында безнен район жирлегендэ яшэучелэрнен булмавы яхшы гамэл, хэм бу хэл шулай булып калсын иде дигэн телэк тэ калыйк.

Агымдагы елда техник карау уздыруга тарифлар узгэрмэде. Берэмлек техникага дэулэт пошлинасы 400 сум кулэмендэ калды, э аны уздыручы органга тулэу бэясе 300 сум. Ягъни берэмлек техникага тулэу кулэме700 сум була.

  Х.Х.Назиров -ТР дэулэт техник кузэтчелек идарсенен

                           Телэче районы буенча булек житэкчесе